บ้านที่สร้างสุข: วิธีสร้างสุขภาพจิตที่ดีของทุกคนในครอบครัว

การรับฟังอย่างตั้งใจ สื่อสารไปอย่างมีประสิทธิภาพ ทำอย่างไร?

1. รับฟังอย่างตั้งใจ 

     การรับฟัง ไม่ได้หมายถึงเพียงการได้ยินคำพูดหรือประโยคเท่านั้น แต่ยังรวมไปถึงการใส่ใจในการแสดงออกทางพฤติกรรมหรือท่าทาง ซึ่งการรับฟังอย่างตั้งใจนี้ สามารถสร้างได้ไม่ยากเลย โดยเราสามารถเริ่มต้นฝึกทักษะนี้ได้ ดังนี้ 

     1.1) เริ่มสังเกตตัวเอง ทั้งภาษาพูด ภาษากาย และสำรวจสิ่งที่ต้องการภายในใจ ว่าในแต่ละครั้งตัวเราเองมีการแสดงออกอย่างไร พูดออกไปตรงกับใจคิดหรือเปล่า หมั่นสังเกตถึงข้อความที่เราสื่อสารออกไปรวมถึงอารมณ์ที่เกิดขึ้นตอนนั้นด้วย ทั้งในช่วงเวลาที่เราอยู่คนเดียว อยู่กับคนในบ้าน และอยู่คนอื่น ๆ ตัวเราเป็นอย่างไร โดยที่เราอาจใช้การจดบันทึกมาช่วย การได้จดบันทึกในแต่ละวัน จะช่วยให้เราได้มีเวลาทบทวนสิ่งต่าง ๆ และเมื่อย้อนกลับมาอ่าน ก็จะเห็นรูปแบบของการแสดงออกของตัวเอง เป็นโอกาสให้ตัวเองได้รู้สึกอย่างเต็มที่ ได้มองเห็น รับรู้ เข้าใจตัวเองมากขึ้น เป็นกำลังใจชั้นดีที่เราสามารถมอบให้กับตัวเอง เพื่อสร้างใจให้แข็งแรง และประคองใจในวันที่เปราะบาง

     1.2) เริ่มสังเกตคนรอบตัว เมื่อเราเริ่มเข้าใจในการแสดงออกของตัวเองแล้ว ในลำดับถัดไป ลองฝึกสังเกตการสื่อสารของคนรอบตัว โดยใส่ใจทั้งข้อความในการสื่อสารของเขา และสังเกตถึงอารมณ์ของเขาด้วย เช่น เขาพูดว่า “ไม่เป็นไร สบายดี” แต่ตอนนั้นน้ำตาคลอเบ้า นั่นอาจสะท้อนว่าเขากำลังรู้สึกไม่สบายใจ หากเราสนใจเพียงถ้อยคำที่ได้ยิน ก็อาจจะทำให้มองข้ามความรู้สึกที่อยู่ข้างในใจที่แท้จริงของผู้พูดได้ ในทางกลับกัน หากเรารับฟังด้วยใจที่ตั้งใจรับทั้งถ้อยคำและอารมณ์ของเขา จะพาให้ตัวเราสามารถเข้าไปนั่งในใจของผู้พูดได้มากขึ้น ตัวผู้พูดก็ได้รับการปลอบประโลม และช่วยพัฒนาความสัมพันธ์อันดีระหว่างกันได้ด้วย อย่างไรก็ตาม การสังเกตถ้อยคำและอารมณ์ของคนรอบตัว ไม่ได้หมายถึง การพาตัวเองไปตัดสินใคร เราจะไม่ยัดเยียดความคิด ความรู้สึกของเราให้เขา แต่เราจะเป็นคนที่อยู่ข้าง ๆ รับฟัง แม้ไม่พูดอะไร เพียงการพยักหน้าและตั้งใจรับฟังจริง ๆ ก็มีความหมายมากแล้ว

2. สื่อสารไปอย่างมีประสิทธิภาพ

    สมดุลระหว่างความต้องการของคนรอบตัวและความต้องการของตัวเรานั้นเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อให้เราได้มีพื้นที่ปลอดภัยในการยอมรับและแสดงออกเรื่องราวในใจของตัวเอง พร้อมทั้งก็ยังเป็นพื้นที่ปลอดภัยที่ไม่ทำร้ายใจใครด้วย โดยแนวทางสำหรับการสื่อสารอย่างมีประสิทธิภาพมีดังนี้

     2.1) ฝึกสื่อสารกับตัวเอง  ให้เวลากับตัวเองในการพูดและฟังความรู้สึก ความคิด ความต้องการ ผ่านการใช้โครงสร้างของประโยคที่ประกอบด้วย “ตัวเอง + ความรู้สึก/ความคิด/ความต้องการ + อะไรที่ทำให้เกิดความรู้สึก/ความคิด/ความต้องการ” โดยระบุถึงสิ่งที่เกี่ยวข้องกับความรู้สึก/ความคิด/ความต้องการ ให้ชัดเจนและเฉพาะเจาะจง ซึ่งสามารถพูดกับตัวเองหรือใช้การจดบันทึกเพื่อช่วยให้สังเกตรูปแบบการสื่อสารของตัวเองกับเรื่องราวที่เกิดขึ้น ให้ได้เข้าใจถึงความเป็นไปของเสียงในใจ และพาให้เห็นมุมมองของทางที่จะเลือกรับมือกับสิ่งที่มีผลต่อใจให้ตรงเป้าหมายมากขึ้นด้วย ตัวอย่างเช่น 

“ฉันเสียใจที่ทำจานใบใหม่ตกแตกเมื่อเช้านี้”

“แม่กังวลที่ลูกกลับบ้านช้าไป 1 ชั่วโมง”

“ผมผิดหวังที่พิมพ์งานส่งช้ากว่ากำหนด 1 วัน”

“พ่อดีใจที่ได้ไปเที่ยววันเสาร์กับลูก”

“ผมภูมิใจที่ทำงานเสร็จตามตารางที่เขียนไว้เมื่อวาน”

     2.2) ฝึกสื่อสารกับคนรอบตัว นำโครงสร้างประโยคที่เราได้ฝึกสื่อสารกับตัวเองมาลองใช้กับคนรอบตัวในสถานการณ์ทั่วไปในชีวิตประจำวัน ทั้งตอนที่รู้สึกสบายใจและตอนที่รู้สึกไม่สบายใจ โดยที่การใช้โครงสร้างประโยคที่ประกอบด้วย “ตัวเอง + ความรู้สึก/ความคิด/ความต้องการ + อะไรที่ทำให้เกิดความรู้สึก/ความคิด/ความต้องการ” ร่วมกับการรับฟังอีกฝ่ายอย่างตั้งใจด้วยการสังเกตทีท่าของอีกฝ่าย และเปิดโอกาสให้อีกฝ่ายได้สื่อสารเช่นกัน ก็จะเป็นแนวทางที่ช่วยให้ทั้งสองฝ่ายเชื่อมต่อกันได้ เข้าใจมุมมองของกันและกัน ลดแรงปะทะหรือความรู้สึกว่าอีกฝ่ายถูกตำหนิ  และพาให้แต่ละฝ่ายสามารถตอบสนองได้ตรงความต้องการของกันได้มากขึ้น ตัวอย่างเช่น 

“แม่กังวลที่ลูกกลับบ้านช้าไป 1 ชั่วโมง มีอะไรเกิดขึ้นคะ 

พอจะเล่าให้แม่ฟังได้ไหม”

“พ่อดีใจที่ได้ไปเที่ยววันเสาร์กับลูกนะ แล้วลูกรู้สึกอย่างไรบ้างครับ”

บทส่งท้าย

     ไม่ว่าเราจะมีบทบาทแบบไหน เราก็สามารถเติมคลังพลังใจให้กันและกันได้เสมอ ทั้งเติมให้ตัวเอง เติมให้คนในบ้าน เพราะความรู้สึกของทุกคนเป็นของจริงและมีคุณค่าเสมอ การได้รับฟังและสื่อสารกัน เป็นเหมือนทางที่เชื่อมใจและชวนให้ได้ลองค้นพบแนวทางรับมือกับเรื่องราวต่าง ๆ อย่างสมดุล เปรียบเหมือนกับการรับ-ส่งลูกบอล เมื่อทั้งสองฝ่ายเลือกขนาดบอลที่พอดี กะระยะให้เหมาะสม เคลื่อนไปอย่างมีจังหวะและทิศทาง ก็จะทำให้ประคองลูกบอลไปสู่จุดหมายที่ตั้งใจได้ในที่สุด 

สุขภาพจิตที่ดี สามารถสร้างได้ง่าย ๆ ทุกวันเมื่อคนในบ้านได้เข้าไปนั่งในหัวใจของกันผ่านการรับฟังอย่างตั้งใจ สื่อสารไปอย่างมีประสิทธิภาพนั่นเอง